Ilustr. Wzgórze Tara, Irlandia. Zdjęcie lotnicze, widok od północnego zachodu.
Zabytki archeologiczne Wzgórza Tara
Ilustr. Wzgórze Tara, Irlandia. Zdjęcie lotnicze, widok od północnego zachodu. Ponumerowano główne zabytki opisane w artykule. Kolejno od południa (prawy górny róg) są to: 1. “Gród Laoghaire'a” (prawdopodobnie rytualne prehistoryczne koliste miejsce otoczone rowem wewnętrznym i wałem o łącznej średnicy ok. 130 m) 2. “Gród Królewski” (przypuszczalnie wielkie rytualne prehistoryczne owalne miejsce otoczone rowem wewnętrznym i wałem, o wymiarach ok. 310 na 210 m, zajmujące powierzchnię ok. 7 ha) 3. “Dom Cormaca” (prawdopodobnie wczesnośredniowieczne dwuwałowe grodzisko pierścieniowe z 2 połowy I tys. n.e. o łącznej średnicy 73 m) 4. “Siedziba Królewska” (przypuszczalnie duży prehistoryczny kurhan pierścieniowy) 5. “Kurhan Zakładników” (neolityczny megalityczny mały grób korytarzowy z kamiennym kurhanem, przykrytym późniejszym ziemnym płaszczem zawierającym pochówki z epoki brązu, o średnicy 21 m i wysokości 3,5 m) 6. “Gród Synodów” (wielofazowe stanowisko archeologiczne zawierające prehistoryczny mały kurhan pierścieniowy, pozostałości prehistorycznych kolistych budowli drewnianych, prawdopodobnie rytualnych, ślady części kręgu z drewnianych słupów, przypuszczalnie rytualnego oraz czterowałowe grodzisko pierścieniowe datowane na lata 300 – 500 n.e. o łącznej średnicy 83 m) 7. “Sala uczt” (być może prehistoryczna ceremonialna aleja czy prehistoryczny kursus, składający się z dwóch wałów o długości 203 m i szerokości 30 m) 8. “Gród Gráinne” (duży prehistoryczny kurhan pierścieniowy o łącznej średnicy ok. 70 m, z trzema pobliskimi kurhanami i pięcioma kolistymi obiektami położonymi na północ) 9. “Opadające Rowy” (dwa duże prehistoryczne kurhany pierścieniowe - północny (o łącznej średnicy 80 m) i południowy (o łącznej średnicy 57 m) z dwoma małymi kurhanami pierścieniowymi i jedenastoma pobliskimi małymi kopcami).
Siedziby królewskie
We wczesnej literaturze irlandzkiej wyróżniają się wzmianki o kilku sławnych “siedzibach królewskich”. Cztery z nich: Tara (w irlandzkim języku celtyckim: Temair), Navan (nazywane także Navan Fort, aby nie pomylić tego miejsca z miastem irlandzkim o tej samej nazwie) (Emain Macha), Rathcroghan (Cruachain) i Knockaulin (Dún Ailinne) zostały zidentyfikowane jako ośrodki przedchrześcijańskie w kalendarzu świętych znanym jako Félire Óengusso (“Męczeństwo Oengusa”), który pochodzi z ok. 830 r. n.e. Bardzo często cytowane zdanie z tego kalendarza głosi przesadnie triumf chrześcijaństwa i porzucenie tych pogańskich miejsc wraz z nadejściem nowej religii w V w. lub około V w. n.e. W różnych wczesnośredniowiecznych źródłach pisanych określa się te miejsca jako królewskie osady czy grody, cmentarzyska lub miejsca zgromadzeń.
Archeolodzy od dawna utrzymywali, że duże, w przybliżeniu koliste, konstrukcje ziemne składające się z wałów i wewnętrznych rowów znajdujące się na Tarze, w Navan i Knockaulin, są powiązane między sobą. Współczesne badania terenowe i wykopaliskowe udowodniły, że te miejsca rzeczywiście można łączyć. W każdym z nich odkryto skomplikowane ślady praktyk rytualnych czy ceremonialnych z czasów późnoprehistorycznych. Przyjęto tutaj konwencję używania ich nazw w języku angielskim (Tara, Navan, Rathcroghan, Knockaulin), aby odróżnić istniejące źródła archeologiczne związane z tymi miejscami od źródeł pisanych.
Tara w hrabstwie Meath
Wzgórze Tara usytuowane jest mniej więcej w połowie drogi pomiędzy miastami Dunshaughlin i Navan w środkowo-południowej części hrabstwa Meath, ok. 40 km na północny zachód od stolicy Irlandii, Dublina. Zabytki położone są na niskim podłużnym wzgórzu o wysokości ok. 155 m n.p.m. i długości ok. 2 km. Z części zachodniej wzgórza, gdzie zbocze opada stromo, widać doskonale centralną równinę środkowej Irlandii. Pierwszy opis zabytków Wzgórza Tara pochodzi ze zbioru tekstów topograficznych znanych jako Dindshenchas (“Wiedza o nazwach miejsc”). Najwcześniejsza wersja Dindshenchas została zapisana w “Księdze z Leinster”, która datowana jest na ok. 1160 n.e. Wymienione są tam nazwy różnych zabytków i obiektów naturalnych oraz zapisane są legendy związane z każdym z nich. Baśniowe średniowieczne nazwy zostały powtórnie użyte jako nazwy zabytków Tary w XIX w. przez Johna O’Donovana i Georga Petrie’go podczas ich pracy dla Ordnance Survey (brytyjskiej agencji rządowej zajmującej się wykonywaniem map Wielkiej Brytanii i Irlandii). Niektóre z tych nazw, które pochodzą w zasadzie ze średniowiecznego archeologicznego badania terenowego, używane są dzisiaj powszechnie jako nazwy
miejsc otoczonych konstrukcjami
(w skrócie: miejsce otoczone (ang. enclosure) – uniwersalna nazwa określająca wszystkie stanowiska czy obiekty archeologiczne znajdujące się w Irlandii i Wielkiej Brytanii, które są miejscami otoczonymi przez specjalnie wykonane w tym celu konstrukcje, takie jak rowy, wały, kręgi kamienne czy drewniane, płoty, palisady lub mury. Nazwa “enclosure” w języku angielskim odnosi się zarówno do miejsca otoczonego konstrukcją zbudowaną przez ludzi, jak i do samej konstrukcji otaczającej takie miejsce. Terminu tego używa się najczęściej jako określenia ogólnego w przypadku, kiedy brakuje źródeł archeologicznych umożliwiających identyfikację funkcji danego stanowiska czy obiektu archeologicznego otoczonego konstrukcjami, lub też istnieją wśród archeologów kontrowersje, co do jego identyfikacji i interpretacji. Często są to miejsca łączone z prehistorycznymi rytuałami religijnymi, ale wiele z nich to konstrukcje związane z osadami. Najbardziej znanym miejscem otoczonym w Irlandii jest Ráith na Rí (czyli “Gród Królewski”) na Wzgórzu Tara w hrabstwie Meath, które było prawdopodobnie późnoprehistorycznym miejscem rytualnym, składającym się z masywnego wału, wewnętrznego głębokiego rowu i części wierzchołka wzgórza otoczonej tym rowem i wałem o powierzchni ok. 7 ha.),
kurhanów grobowych
(ang. burial mound – kopiec (kurhan) grobowy). Angielskie uniwersalne określenie: “mound” można tłumaczyć jako “kopiec” lub “kurhan” przy założeniu, że nie każdy kopiec jest konstrukcją pogrzebową; angielskie określenie: “barrow” związane jest ściśle z kopcem wznoszonym nad pochówkiem, czyli “kurhanem”. Angielski termin “tumulus”, także oznaczający “kurhan”, używany jest głównie jako określenie największych kurhanów lub kurhanów znajdujących się w krajach śródziemnomorskich)
oraz
ziemnych konstrukcji liniowych
(ang. linear earthwork – uniwersalna nazwa określająca wszystkie obiekty archeologiczne w Irlandii i Wielkiej Brytanii wykonane głównie przez wykopanie ziemi (rowy) i spiętrzenie ziemi (wały), które nie otaczają jakichś wybranych miejsc, ale są podłużnymi obiektami na planie linii (często równoległych) czy odcinków. Są to często względnie niewielkie obiekty o długości od kilkudziesięciu do kilkuset metrów, ale niekiedy ciągną się przez dziesiątki kilometrów. Najdłuższe ziemne konstrukcje liniowe tworzyły prawdopodobnie granice między pewnymi terytoriami).
Obecnie można zobaczyć ponad trzydzieści zabytków archeologicznych na Wzgórzu Tara, a drugie tyle zidentyfikowano dzięki fotografiom lotniczym i badaniom geofizycznym. Najważniejsze zabytki położone są na terenie o długości ok. 900 m, rozciągającym się z południa na północ. Należy do nich kilka miejsc otoczonych oraz liczne kurhany grobowe.
Ráith Laoghaire (“Gród Laoghaire’a”)
Na południu znajduje się częściowo zniszczone miejsce otoczone nazwane Ráith Laoghaire (“Gród Laoghaire’a”, wczesnohistorycznego króla Tary) o łącznej średnicy ok. 130 m. Wydaje się, że składa się z wału z wewnętrznym rowem, ale być może w tym rowie znajdują się ledwie dostrzegalne pozostałości drugiego wału.
Ráith na Rí (“Gród Królewski”)
Największe miejsce otoczone na wzgórzu to Ráith na Rí (“Gród Królewski”). Jest to w przybliżeniu owalna konstrukcja ziemna mierząca ok. 310 m na osi północ – południe i ok. 210 m na osi wschód – zachód, o powierzchni ok. 7 ha. “Gród Królewski” jest jednym z wyjątkowych irlandzkich miejsc otoczonych wzniesionych na wierzchołkach wzgórz, których elementami charakterystycznymi są wewnętrzne rowy i zewnętrzne wały. Takie konstrukcje znajdują się poza Tarą tylko w Navan i Knockaulin. Wewnątrz Ráith na Rí znajduje się co najmniej pięć zabytków. Należą do nich Dumha na nGiall (“Kurhan Zakładników”), Dumha na mBó (kurhan zaznaczony na pierwszych mapach Ordnance Survey, ale zniszczony później w trakcie prac rolniczych), Forradh (“Siedziba Królewska”) i Teach Chormac (“Dom Cormaca”).
Część wału “Grodu Królewskiego” stała się częścią współczesnej granicy między polami z kamiennym murem zbudowanym wzdłuż szczytu wału. Badanie planu wału pokazuje, że w różnych miejscach przebieg wału odbiega od regularnej krzywizny elipsy. Nie można wytłumaczyć wszystkich tych odchyleń przez lokalne anomalie topograficzne. Wydaje się, że niektóre wybrzuszenia wału powstały według przyjętego z góry planu. Dwa z tych odchyleń odpowiadają położeniu znanych zabytków, mianowicie kurhanowi Dumha na mBó i “Kurhanowi Zakładników”, a trzecie położeniu bardzo niskiego kolistego obiektu (o średnicy ok. 40 m) znajdującego się dokładnie na zachód od “Siedziby Królewskiej”, odkrytego dzięki zdjęciu lotniczemu.
Wydaje się prawdopodobne, że wybrzuszenia wału powstały przez umyślne działanie ze strony budowniczych, którzy chcieli, żeby wcześniejsze zabytki znalazły się wewnątrz “Grodu Królewskiego”. Konieczność zmiany przebiegu wału w celu włączenia do budowli wcześniejszych zabytków może świadczyć o niedbałym planowaniu, ale być może te odchylenia powstały celowo, aby wizualnie zaznaczyć włączenie tych zabytków do Ráith na Rí, uwypuklając ich obecność w przebiegu wału. W latach 50-tych XX w. S.P.Ó. Ríordáin przebadał wykopaliskowo odcinek rowu wewnętrznego. Rów okazał się głęboką fosą w kształcie litery V, wykopaną w skale macierzystej, o głębokości sięgającej 3 m. Wewnątrz tego rowu znajdował się rów o pionowych ścianach przeznaczony na palisadę.
Do “Grodu Królewskiego” prowadziły trzy przypuszczalne wejścia. Jedno od strony północno-zachodniej, drugie od wschodu i trzecie, odkryte podczas badań geofizycznych, po stronie południowej. Wejście wschodnie to zwykła przerwa w wale, który jest bardzo zniszczony w tym miejscu, ale wydaje się znajdować w tej samej linii, co wejście do
grodziska pierścieniowego
(ang. ringfort – uniwersalna nazwa określająca obiekty archeologiczne znajdujące się przede wszystkim w Irlandii, które są stanowiskami osadniczymi, przeważnie z wczesnej fazy wczesnego średniowiecza (z 2 połowy I tys. n.e.), najczęściej otoczonymi kolistymi lub owalnymi rowami (i wałami) w formie pierścieni (niekiedy kilkoma koncentrycznymi rowami i wałami) pełniącymi w większości funkcje fortyfikacji obronnych)
znanego jako “Dom Cormaca”. Dzięki badaniu geomagnetycznemu odkryto zagadkowy obiekt w kształcie lejka, być może rowy palisadowe, rozszerzający się od około 8 m w pobliżu wejścia w wale do około 20 m blisko “Domu Cormaca”. Badanie geofizyczne potwierdziło obecność wejścia od strony południowej i wykazało, że obiekt liniowy, który znajduje się w tym miejscu wewnątrz rowu wewnętrznego, wykryty dzięki badaniu geomagnetycznemu, jest zakłócony przez obiekt o szerokości ok. 3 m. Ten obiekt liniowy może stanowić kontynuację rowu palisadowego zidentyfikowanego przez Ó. Ríordáina, ale nie ma tam związanej z nim przerwy w rowie wewnętrznym. To sama obserwacja odnosi się do rowu wewnętrznego przy wejściu północno-zachodnim, gdzie badanie geofizyczne również nie potwierdziło obecności przerwy w rowie wewnętrznym, choć także tam są, wykryte dzięki badaniu geomagnetycznemu, ślady przypuszczalnego rowu palisadowego. Conor Newman przypuszcza, że rów wewnętrzny zarówno przy wejściu północno-zachodnim, jak i wejściu południowym został zasypany w celu stworzenia ramp wejściowych. Te wydarzenia miały miejsce prawdopodobnie w tym samym czasie, co budowa palisady i być może wskazują na bardziej obronną rolę Ráith na Rí w późniejszym okresie.
Forradh (“Siedziba Królewska”) i Teach Chormac (“Dom Cormaca”)
Dwa połączone ze sobą zabytki – Forradh i Teach Chormac – są najbardziej okazałymi zabytkami wewnątrz Ráith na Rí. Kolista konstrukcja ziemna znana obecnie jako Teach Chormac (“Dom Cormaca”; który był być może siedzibą bohaterskiego króla Cormaca mac Airt) jest dwuwałowym grodziskiem pierścieniowym. Majdan grodziska, otoczony przez dwa wały rozdzielone rowem, jest płaski. Niemal w środku tego obszaru znajduje się niski, zbliżony do prostokąta, kopczyk (pozostałości budynku?). Łączna średnica budowli wynosi 73 m. Wejście, z rampą wejściową zbudowaną w poprzek rowu, znajduje się od strony północno-wschodniej.
Forradh (czyli “Siedziba Królewska”) jest wysokim kopcem z płaskim wierzchołkiem otoczonym przez rów i – na znacznej części swojego obwodu – przez dwa wały przedzielone rowem. Wewnętrzny układ tych rowów wydaje się wskazywać, że Forradh jest dużym kurhanem pierścieniowym otoczonym podwójnym wałem. Za tą hipotezą przemawia także włączenie do większego wału wewnętrznego trzech małych kolistych kurhanów grobowych (od strony północno-wschodniej, południowo-wschodniej i zachodniej). Wał zewnętrzny jest znacznie węższy i być może został wzniesiony w późniejszym czasie. Rozmiary tego wału są podobne do rozmiarów wału zewnętrznego otaczającego “Dom Cormaca” i być może wał ten jest dowodem fizycznego powiązania późniejszego stanowiska osadniczego z wcześniejszym założeniem grobowym. Podobna połączona konstrukcja ziemna istnieje w Carnfree w pobliżu Rathcrogan.
Kamień w kształcie słupa, z granitu z Newry, stojący na wierzchołku “Siedziby Królewskiej” ma długość 1,55 m. Według tradycyjnego przekazu stał pierwotnie koło “Kurhanu Zakładników” od strony północnej. Z tego powodu uważa się obecnie, że jest to Lia Fáil (”Kamień Przeznaczenia”), który jakoby wydawał okrzyk podczas koronacji prawowitego króla Tary.
Dumha na nGiall (“Kurhan Zakładników”)
Średniowieczna nazwa Dumha na nGiall (“Kurhan Zakładników”) odnosi się do dużego kolistego kurhanu o średnicy 21 m i wysokości 3,5 m, znajdującego się przy północnym krańcu “Grodu Królewskiego”. Wykopaliska przeprowadzone w latach 1955-56 i w 1959 wykazały, że jest to zabytek wczesnoprehistoryczny: mały, niezróżnicowany megalityczny grób korytarzowy, wybudowany przypuszczalnie ok. 3000 r. p.n.e., który został przykryty
kamiennym kurhanem
(ang. cairn – nazwa w języku angielskim pochodząca od càrn – słowa w irlandzkim i szkockim języku celtyckim, oznaczająca kopiec lub kurhan grobowy wzniesiony wyłącznie z kamieni)
W czasach późniejszych ten kamienny kurhan został nakryty ziemnym płaszczem, w którym odkryto liczne pochówki z końca III i początku II tysiąclecia p.n.e. Pod kurhanem znaleziono część obiektu, który być może był rowem fundamentowym drewnianej palisady. Jest to najstarszy zidentyfikowany obiekt archeologiczny na Wzgórzu Tara. Być może rów ten, datowany metodą radiowęglową na lata 3355 – 2465 p.n.e., stanowił część najstarszego miejsca otoczonego z końca IV tys. p.n.e.
Wewnętrzny rów wielkiego “Grodu Królewskiego”, który nie był obronną fosą, obecność “Kurhanu Zakładników” – rozbudowanego prehistorycznego kurhanu grobowego oraz “Siedziby Królewskiej” – pierścieniowego kurhanu grobowego, do którego włączono mniejsze kurhany grobowe, sugerują, że Ráith na Rí był wyróżniającą się konstrukcją o przeznaczeniu rytualnym. Jeśli Teach Chormac jest rzeczywiście stanowiskiem osadniczym typu grodu pierścieniowego z I tys. n.e., to działalność ludzi związana z osadnictwem wyparła lub zdominowała funkcję rytualną “Grodu Królewskiego”. Wydaje się, że podobne wydarzenia miały miejsce w przypadku “Grodu Synodów”.
“Gród Synodów”
Nazwa “Gród Synodów” upamiętnia synody kościelne, które przypuszczalnie odbywały się na Tarze na początku VIII w. n.e. pod przewodnictwem św. Adomnána. Zabytek ten ucierpiał dotkliwie pomiędzy 1899 a 1902, kiedy Żydzi mieszkający w Wielkiej Brytanii przeprowadzili tam szalone wykopaliska w poszukiwaniu Arki Przymierza. “Gród Synodów” wygląda na bardzo zniszczony wielowałowy gród pierścieniowy, jednak wykopaliska przeprowadzone przez S.P.Ó. Ríordáina w latach 1952-53 wykazały, że jego dzieje były bardziej skomplikowane.
W pierwszej fazie użytkowania przez ludzi “Gród Synodów” wykorzystywany był jako cmentarz, składający się z owalnego
rowu pierścieniowego
(ang. ring ditch – nazwa obiektu archeologicznego w Irlandii i Wielkiej Brytanii, związanego albo (częściej) z pochówkiem czy pochówkami ludzkimi albo (rzadziej) z domami, określająca regularny rów (i niekiedy wał) w kształcie pierścienia, otaczający teren, na którym pochowano zmarłego (zmarłych) lub istniał dom. Terminu tego używa się najczęściej jako jako określenia ogólnego w przypadku, kiedy brakuje źródeł archeologicznych umożliwiających identyfikację funkcji stanowiska czy obiektu archeologicznego. Często rowy pierścieniowe są jedynymi pozostałościami całkowicie zniszczonych przez orkę kurhanów grobowych. Niekiedy rowy pierścieniowe są resztkami kolistych domów – w takich przypadkach rowy pierścieniowe były zwykłymi rowami fundamentowymi lub rowami drenażowymi. Określenia “rów pierścieniowy” nie stosuje się zwykle w odniesieniu do większych pierścieniowych obiektów archeologicznych, które zamiast tego nazywane są “miejscami otoczonymi konstrukcjami” (ang. enclosure.)
mierzącego 27.5 m (krótsza oś) i 35 m (dłuższa oś) z niskim kurhanem pierścieniowym (o średnicy ok. 17 m) znajdującym się po stronie północno-zachodniej (obecnie jest widoczny pomiędzy środkowym a zewnętrznym wałem późniejszego grodu pierścieniowego). Ten kurhan pierścieniowy zawierał pierwotnie pięć pochówków ciałopalnych. Nieco później wierzchołek kurhanu został zniwelowany i umieszczono w jego środku cztery pochówki kremacyjne i jeden inhumacyjny pochówek zmarłego w pozycji skurczonej na boku. Nie znaleziono żadnych zabytków archeologicznych umożliwiających datowanie tych dwóch okresów związanych z chowaniem zmarłych w kurhanie.
Drugą fazę użytkowania reprezentuje kilka wąskich rowów fundamentowych pod koliste ściany czy palisady, będące elementami struktur zbudowanych z drewna, o średnicach od 16 do 30 m. Zidentyfikowano conajmniej cztery oddzielne fazy budowlane oraz część kręgu z wolnostojących słupów drewnianych. Taki zróżnicowany układ kolistych struktur drewnianych przypomina układy kolistych obiektów archeologicznych w Navan i Knockaulin. Nad zabytkami tej fazy zalegała warstwa żółtej gliny, w której nic nie znaleziono.
Nad tą warstwą gliny odkryto grupę pięciu pochówków inhumacyjnych i dwóch pochówków ciałopalnych należących do trzeciej fazy.
Wielowałowe grodzisko pierścieniowe reprezentuje czwartą, ostatnią fazę użytkowania “Grodu Synodów” i jest datowane na okres pomiędzy 300 a 500 n.e. To grodzisko pierścieniowe składa się z czterech wałów, którym towarzyszą cztery zewnętrzne rowy. Wewnętrzny rów z wałem usytuowano na miejscu rowu pierścieniowego z fazy pierwszej, a kurhan pierścieniowy znalazł się pomiędzy dwoma zewnętrznymi wałami. Całkowita średnica tego grodziska wynosi 83 m. We wnętrzu grodu znaleziono ślady dwóch domów zbudowanych na planie prostokąta, a kilka znalezisk (ołowiana pieczęć, obrobiony szklany kamień do osadzenia w pierścieniu albo w broszy oraz żelazna beczułkowata kłódka) dowodzi kontaktów z rzymską Brytanią.
Teach Miodhchuarta (“Sala Uczt”)
Para długich równoległych wałów ziemnych znajdująca się w odległości 70 m na północ od wielowałowego “Grodu Synodów” nosi nazwę Teach Miodhchuarta czyli “Sala Uczt”. Ta konstrukcja była przedmiotem wielu średniowiecznych spekulacji dotyczących nawet wyglądu miejsca do siedzenia. Równoległe, lekko skręcone wały zorientowane są na osi północ – południe i opadają w dół zbocza Wzgórza Tara na długości 203 metrów i łącznej szerokości ok. 30 m. Wydaje się, że oba wały wzniesiono z ziemi wykopanej ze środka konstrukcji, który jest obecnie poniżej poziomu gruntu. W zachodnim wale znajduje się conajmniej pięć przerw, a w wale wschodnim pięć lub sześć przerw. Na południowym końcu są słabo widoczne pozostałości wału zamykającego konstrukcję. Koniec północny miał jakoby znajdować się na terenie mokradeł znanych z Dindshenchas (“Wiedzy o nazwach miejsc”) jako “Bagna Tary”. “Sala Uczt” była prawdopodobnie konstrukcją ceremonialną, podobnie jak tzw. Mucklaghs w Rathcroghan (które również zakręcają i kończą się w pobliżu zbiornika wodnego). Równie prawdopodobne jest, że “Sala Uczt” to tzw.
kursus
(od cursus (ang. cursus) – nazwy zapożyczonej z łaciny przez pierwszych brytyjskich archeologów na określenie typu obiektu archeologicznego składającego się zazwyczaj z dwóch równoległych wałów ziemnych z rowami zewnętrznymi o długości kilkuset metrów, przypominającego rzymski tor wyścigowy (cyrk). Współcześni archeolodzy uważają, że są to pozostałości jednych z najstarszych prehistorycznych monumentalnych konstrukcji z Wysp Brytyjskich, pochodzących z neolitu i prawdopodobnie pełniących funkcję budowli rytualnych)
czyli ceremonialna aleja, zorientowana w kierunku “Kurhanu Zakładników” (chociaż nie w kierunku samego grobu korytarzowego z wejściem wschodnim nakrytego tym kurhanem). Istnieje także hipoteza, że mogła to być irlandzka wersja jednego z miejsc otoczonych prostokątnymi konstrukcjami znanych z kontynentalnej części Europy i datowanych na różne okresy późnej prehistorii.
Ráith Ghráinne (“Gród Gráinne”)
Ráith Ghráinne, czyli tzw. “Gród Gráinne”, legendarnej ukochanej Diarmaid’a, jest dużym kurhanem pierścieniowym, składającym się z usytuowanego w centrum kolistego kopca o średnicy ok. 32 m, otoczonego rowem i zewnętrznym wałem (oznaczonego numerem 31:53). Na środku tego kolistego kopca znajduje się zagłębienie o średnicy 13,5 m, w którym skonstruowano kolisty rów i niski wał zewnętrzny (należące do małego kurhanu pierścieniowego). Wał zewnętrzny “Grodu Gráinne“ o średnicy ok. 70 m rozszerza się znacznie w ćwiartce północno-zachodniej i obejmuje mały kopiec.
Badania geofizyczne i badania zdjęć lotniczych udowodniły obecność w tym miejscu niezwykłych, nakładających się na siebie, kolejno budowanych kurhanów pierścieniowych. Mały kopiec wspomniany uprzednio jest w rzeczywistości centralnym kopcem dużego kurhanu pierścieniowego (z numerem 31:54), celowo włączonym do “Grodu Gráinne”. Do tego dużego kurhanu pierścieniowego, o średnicy ok. 60 m, włączono także od strony północno-wschodniej mały kolisty kopiec, o średnicy ok. 20 m, być może otoczony rowem (nr 31:55). Badania geofizyczne wydają się dowodzić, że północno-zachodnia ćwiartka kurhanu 31:54 została zniszczona przez inny duży kurhan pierścieniowy 31:56, którego kolisty obszar centralny o średnicy ok. 26 m otacza rów z niskim wałem zewnętrznym o średnicy ok. 44 m. Prawdopodobna kolejność budowy tych zabytków wyglądała zatem następująco: mały kopiec 31:55 włączono do dużego kurhanu pierścieniowego 31:54, który został częściowo zniszczony przez później wzniesiony kurhan pierścieniowy 31:56 i częściowo włączony do najpóźniej wybudowanego kurhanu pierścieniowego nazwanego “Grodem Gráinne” (31:53).
Na północ i północny wschód od “Grodu Gráinne” znajduje się pięć innych niskoprofilowych obiektów kolistych.
Claonfhearta (“Opadające Rowy”)
Claonfhearta czyli tzw. “Opadające Rowy” znajdują się na północny zachód od “Sali Uczt” na stromym zachodnim zboczu wzgórza. Nazwa pochodzi od ich usytuowania. Uważano, że są to pozostałości rezydencji królewskiej, która osunęła się w dół zbocza, gdy król Tary wydał niesprawiedliwy wyrok. Zarówno północne, jak i południowe “Opadające Rowy” są dużymi pierścieniowymi kurhanami grobowymi o średnicach 80 m (kurhan północny) i 57 m (kurhan południowy). Kurhan północny otoczony jest wałem, do którego włączono od strony północnej mały kurhan pierścieniowy. Otwór w środku kopca kurhanu północnego wskazuje na starożytne zakłócenie. Na wierzchołku centralnego kopca kurhanu południowego wzniesiono mały kolisty kopiec. Pomiędzy kurhanem południowym i kurhanem północnym znajduje się trzy inne małe kopce. Na południe od dużego kurhanu południowego, na zachodniej krawędzi wzgórza, znajduje się osiem podobnych małych kopców, wzniesionych jeden za drugim.
Podsumowanie
Zwyczaj celowego włączania wcześniej zbudowanych zabytków do zabytków zbudowanych później zaobserwowano w “Grodzie Królewskim” “Grodzie Synodów”, “Siedzibie Królewskiej” i “Grodzie Gráinne” (oraz w “Kurhanie Zakładników”, aczkolwiek w innej formie). Przypuszczalnie oznacza to, że wcześniejsze budowle uważano często za tak ważne, że należało włączać je do późniejszych konstrukcji. Różnicę czasową pomiędzy tymi różnymi fazami działalności ludzi można określić jedynie za pomocą badań wykopaliskowych, ale jeśli nawet chronologia nie jest pewna, te różnorodne zabytki dobitnie dowodzą, że przez znaczną część prehistorii kontynuowano na Tarze starannie zaplanowane rytuały. Zarówno w “Siedzibie Królewskiej”, jak i w “Grodzie Gráinne” wcześniejsze kopce włączono do tych budowli w taki sposób, że wystają nie do wewnątrz, ale na zewnętrz konstrukcji, i tym samym nie zakłócają przebiegu rowów wewnętrznych. Wydaje się natomiast, że do północnego kurhanu pierścieniowego nazywanego “Opadającymi Rowami” i być może do grodziska pierścieniowego nazywanego “Grodem Synodów” włączono całe wcześniejsze kurhany, składające się z centralnych kopców, wewnętrznych rowów i wałów. Kopce wcześniejszych kurhanów jednak nawet tam włączono do wałów tak, aby wystawały na zewnątrz konstrukcji.
Od przypuszczalnego miejsca otoczonego konstrukcją, zbudowanego wcześniej od “Kurhanu Zakładników” do dowodów kontaktów z późnym cesarstwem rzymskim pochodzących z “Grodu Synodów”, to znaczy od czasów przed 3000 p.n.e. do 400 n.e., czyli ponad trzy tysiąclecia, Wzgórze Tara było przede wszystkim ośrodkiem praktyk pogrzebowych i rytualnych. Pewne jest, że niektóre zabytki budowano kolejno po sobie w stosunkowo krótkich odstępach czasu, ale wciąż wymaga udowodnienia hipoteza, że wykorzystywano Wzgórze Tara nieprzerwanie przez cały ten czas. Ten długi łańcuch, choć z brakującymi ogniwami, przykładów działań ludzkich dobrze ilustruje sposób, w jaki następujące po sobie pokolenia zmieniają czy powtórnie kształtują zabytki i krajobrazy.
Copyright by toderen, 2009, na podstawie pracy Johna Waddella „The Prehistoric Archaeology of Ireland”
Archeologia w Irlandii 